- дефектоскопия
- (лат. defectus — ақау, кемшілік және skopeo — қараймын, бақылаймын)
әскери техниканың жасырын ақауларын табу мақсатында (материалдың, бөлшектердің, құрамалардың, тораптардың, олардың ішкі геоме-триясының құрамының және т.б. қасиеттері немесе құрылымдарының бұзылуы) оларды бұзбай бақылаудың әдістері мен құралдарының кешені. Бұл әдістің негізіне рентген, инфрақызыл, ультракүлгін, гамма-сәуле, радиотолқын, ультрады-быс толқындары, магниттік және электростатикалық өріс, т.б. әсер еткен материалдың физикалық қасиеттерін зерттеу алынған. Рентген-дефектоскопия әдісі рентген сәулелерінің материалға жұтылу құбылысына негізделеді. Материал ақауларынан (саңылау, қуыс, басқа материалдар қоспасы, т.б.) өткен рентген сәулелерінің қарқындылығы әр түрлі шамаға өзгереді. Осы өзгерісті тіркей отырып, ақаудың материал ішіндегі орнын анықтауға болады. Гамма дефектоскопия жасанды радиоактивті изотоптардан (кобальт, иридий, т.б.) шығатын гамма-сәулелердің материалдан өтуі кезінде әр түрлі дәрежеде жұтылуына негізделген. Металл емес материалдардың беттік ақауларын тексеруге сантиметрлік және миллиметрлік диапазондағы радиотолқындарды пайдаланатын Д. түрін радиодефектоскопия деп атайды. Қыздырылған заттардың сапасын тексеруде инфрақызыл сәулелердің материалдан шағылысуы, өтуі немесе одан таралатын сәулелерді тіркеу арқылы іске асырылатын инфрақызыл сәулелік Д. қолданылады. Үздіксіз автоматты өндіріс желілерінде (прокат, сым, құбыр, т.б.) электр индукциялық Д. пайдаланылады. Ақау ерекшеліктеріне сәйкес материал бетіне зарядтар топтасуына негізделген электростатикалық Д. бар. Бұл тәсіл оқшаулағыш өндірісінде жиі қолданылады. Капиллярдық Д. арқылы көзге көрінбейтін беттік ақауларды табуға болады. Магниттік Д. ферромагниттік металл және металл қорытпалық ақауы маңында магнит өрісінің өзгеруіне негізделген. Ультрадыбыстық әдісте ультрадыбыстық тербеліс арқылы бұйымның біртектілігі тексеріледі, сондай-ақ қаңылтырдың, құбырдың қалыңдығы анықталады. Соңғы кезде материалдардың беттік ақауларын бақылауға лазер сәулесі де пайдаланылады.
Казахский толковый терминологический словарь по военному делу. — Мектеп.